NI WAYAN SRI ANTARI, - (2023) ANALISIS PROSÉS MORFOLOGIS SAA RING TÉKS LONTAR AJI PARI. Other thesis, Universitas Hindu Negeri I Gusti Bagus Sugriwa Denpasar.
1911021016_NI WAYAN SRI ANTARI.pdf - Published Version
Restricted to Registered users only
Download (4MB)
Abstract
ABSTRAK
ANALISIS PROSÉS MORFOLOGIS SAA RING TÉKS LONTAR AJI PARI
NI WAYAN SRI ANTARI
Jurusan Pendidikan Bahasa Dan Sastra Agama Program Studi Sastra Agama Dan Pendidikan Bahasa Bali Fakultas Dharma Acarya
Universitas Hindu Negeri I Gusti Bagus Sugriwa Denpasar Email: sriantari2704@gmail.com
Dalam kehidupan seperti sekarang, penggunaan Saa sangat minim diketahui dan digunakan masyarakat Bali saat ini. Saa artinya sebuah mantra lokal yang menggunakan bahasa Bali, mantra yang berfungsi untuk mengantarkan jalannya suatu ritual keagamaan di Bali, khususnya mantra ini digunakan dalam upacara pemeliharaan padi di sawah. Keberadaan saa ini tertuang dalam teks Lontar Aji Pari. Lontar Aji Pari ini sesungguhnya sebuah lontar yang berisi tentang filsafat padi dari asal mula padi itu berasal, berisi mantra pemeliharaan padi dimulai dari saat menanam hingga sampai dimasak menjadi nasi, lengkap tertuang mantra dan banten penggunaannya. Seperti yang diketahui, padi disimbolkan dalam wujud Dewi Sri dalam kepercayaan umat Hindu. Dengan segala kelimpahan yang diberikan oleh Dewi Sri ini, patutlah kita menghaturkan bhakti dan ucapan syukur karena sudah diberikan kehidupan dengan adanya padi ini. Penelitian ini diangkat, untuk mengetahui proses morfologis pembentukan kata bahasa Bali yang ada dalam Saa teks Lontar Aji Pari ini, seperti yang diketahui morfologi ialah bagian dari ilmu linguistik yang mempelajari tentang pembentukan kata, dan untuk mengetahui betapa pentingnya keberadaan Saa ini yang patut digunakan, dipahami oleh masyarakat bali agar sesuai dengan sumber aslinya.
Berdasarkan pemikiran di atas, penelitian ini akan membahas tiga permasalahan yaitu: bagaimana proses morfologis, makna proses morfologis, dan kegunaan saa teks lontar aji pari dalam peradaban masyarakat bali. Penelitian ini memiliki tujuan umum dan tujuan khusus. Demikian halnya penelitian ini akan bermanfaat secara teoritis dan praktis.
Teori yang digunakan yaitu teori morfologis untuk membedah proses morfologisnya dan teori semantik untuk membedah makna proses morfologis dalam saa teks lontar aji pari. Penelitian ini termasuk jenis penelitian kualitatif.
Metode pengumpulan data yang digunakan yaitu metode kepustakaan. Analisis data menggunakan reduksi data, penyajian data dan kesimpulan data. Metode penyajian data menggunakan metode deduktif-induktif.
Berdasarkan penelitian yang dilaksanakan, diketahui bahwa proses morfologis yang ada pada saa téks lontar Aji Pari adalah adanya proses morfologis melalui pembubuhan afiks yaitu: prefiks/awalan (pangater), infiks/sisipan (seselan), sufiks/akhiran (pangiring), konfiks, kombinasi afiks, simulfiks. Adanya pembubuhan prefiks/awalan (pangater) (1) N-, (2) ma-, (3) pa-, (4) ka-, (5) sa-, (6) a- yang ada dalam saa téks lontar Aji Pari. Adanya pembubuhan infiks/sisipan (seselan) (1) -in-, (2) -um- yang ada dalam saa téks lontar Aji Pari. Adanya pembubuhan sufiks/akhiran (pangiring) (1) -an, (2) -n, (3) -in, (4) -ing, (5) -é yang ada dalam saa téks lontar Aji Pari. Adanya pembubuhan konfiks (1) pa-an yang ada dalam saa téks lontar Aji Pari. Adanya pembubuhan kombinasi afiks (1) ka-n, (2) in-an, (3) n-in, (4) n-ing, (5) n-ang, (6) ma-ng, (7) ma-n yang ada dalam saa téks lontar Aji Pari. Adanya pembubuhan simulfiks (1) pa-n yang ada dalam saa téks lontar Aji Pari. Adanya proses morfologis melalui pembubuhan reduplikasi/kata ulang yang ada pada saa téks lontar Aji Pari: (1) adanya kruna dwisama lingga, (2) kruna dwipurwa lingga yang ada dalam saa téks lontar Aji Pari. Adanya proses morfologis melalui pembubuhan komposisi yaitu: kruna satma papadan yang ada dalam saa téks lontar Aji Pari. Adanya proses morfofonemik basa Bali yang ada dalam saa téks lontar Aji Pari yaitu: (1) perubahan fonem vokalsemivokal--->/ng/, fonem /j, c, s/--->/ny/, fonem /d, t/--->/n/, fonem /p,b/--->/m/, (2) penghilangan fonem /ê/ sane wénten ring morfem ma-, (3) penambahan fonem /k, t, l/ ring morfem {pa-}, (4) pergeseran fonem antuk pangiring (-an), pangiring (-é) dan (5) Zero (Ø) ring morfem (ma-), (pa-), (ka-), (sa-), (a-). Didapatkan makna proses morfologisnya berupa menyatakan perbuatan agar menghasilkan, menyatakan perbuatan terhadap bentuk dasarnya dan lain sebagainya. Mengenai kegunaan téks lontar Aji Pari ini dibagi dua yaitu untuk kegunaan dalam upakara dan kegunaan untuk meningkatkan sradha bhakti.
Kata Kunci: Proses Morfologis, Saa, Lontar Aji Pari
RINGKESAN SESELEH
ANALISIS PROSÉS MORFOLOGIS SAA RING TÉKS LONTAR AJI PARI
NI WAYAN SRI ANTARI
Jurusan Pendidikan Bahasa Dan Sastra Agama Program Studi Sastra Agama Dan Pendidikan Bahasa Bali Fakultas Dharma Acarya
Universitas Hindu Negeri I Gusti Bagus Sugriwa Denpasar Email: sriantari2704@gmail.com
Ring kauripanné sakadi mangkin, panganggénan mantra utawi Saa néntén ketah kauningin taler kaanggén olih krama Baliné mangkin. Saa maartos pinaka mantra sané nganggén basa Bali, mantra sané madué fungsi pinaka mengantarkan pamargin yadnya ring Bali, khususnyané mantra puniki kaanggén ring upacara stitining padi ring carik. Kahanan mantra puniki wénten ring téks Lontar Aji Pari. Lontar Aji Pari puniki sujatinnyané lontar sané madaging filsafat padi indik wit padi punika, madaging mantra stitining padi wit katandurin kantos ipun karatengin manados ajengan, jangkep katlatarang mantra miwah banten panganggénannyané. Sakadi sané ketah kauningin, padi kasimbolang antuk Bhatari Sri ring kepercayaan umat Hindu. Antuk samian kelimpahan sané kaicénin olih Bhatari Sri puniki, patut pisan iraga sareng sami ngaturang bhakti lan ucapan syukur santukan sampun kaicénin kauripan antuk kawéntenan padi punika. Seseleh puniki kaselehin mangda prasida nguningin prosés morfologis pawentukan kruna basa Bali sané wénten ring Saa téks Lontar Aji Pari punika, sakadi sané kauningin morfologi inggih ipun wagian saking ilmu linguistik sané malajahin indik pawentukan kruna, lan mangda prasida nguningin indik mabuatnyané kahanan Saa puniki sané patut kaanggén, kauningin olih krama Bali mangda manut saking sumbernyané.
Manut pamineh sakadi punika, seseleh puniki pacang nyelehin indik tiga pikobet luiré: sapunapi prosés morfologis, kasuksman prosés morfologis, lan kawigunan Saa Téks Lontar Aji Pari ring peradaban krama Bali. Seseleh puniki madué tetujon umum miwah tetujon khusus. Sapunika taler, seseleh puniki prasida mawiguna manut ring téoritis miwah praktis.
Téori sané kaanggén inggih ipun téori morfologis anggén nyelehin prosés morfologisnyané lan téori semantik anggén nyelehin makna prosés morfologis ring saa teks lontar Aji Pari. Seseleh puniki rumasuk ring soroh seseleh kualitatif. Métode mupul data sané kaanggén inggih ipun métode kapustakan. Pakebat data nganggén réduksi data, penyajian data dan kesimpulan data. Pangwedar data nganggén métode déduktif-induktif.
Manut seseleh sané kamargiang, kapolihang prosés morfologis sané wénten ring saa téks lontar Aji Pari inggih ipun kawéntenannyané proses morfologis antuk pembubuhan afiks yaitu: préfiks/awalan (pangater), infiks/sisipan (seselan), sufiks/akhiran (pangiring), konfiks, kombinasi afiks, simulfiks. Kawéntenannyané pembubuhan préfiks/awalan (pangater) (1) N-, (2) ma-, (3) pa-, (4) ka-, (5) sa-, (6) a- sané wénten ring saa téks lontar Aji Pari. Kawéntenannyané pembubuhan infiks/sisipan (seselan) (1) -in-, (2) -um- sané wénten ring saa téks lontar Aji Pari. Kawéntenannyané pembubuhan sufiks/akhiran (pangiring) (1) -an, (2) -n, (3) -in, (4) -ing, (5) -é sané wénten ring saa téks lontar Aji Pari. Kawéntenannyané pembubuhan konfiks (1) pa-an sané wénten ring saa téks lontar Aji Pari. Kawéntenannyané pembubuhan kombinasi afiks (1) ka-n, (2) in-an, (3) n-in, (4) n- ing, (5) n-ang, (6) ma-ng, (7) ma-n sané wénten ring saa téks lontar Aji Pari. Kawéntenannyané pembubuhan simulfiks (1) pa-n sané wénten ring saa téks lontar Aji Pari. Kawéntenannyané prosés morfologis antuk pembubuhan réduplikasi/kata ulang sané wénten ring saa téks lontar Aji Pari: (1) Kawéntenannyané kruna dwisama lingga, (2) kruna dwipurwa lingga sané wénten ring saa téks lontar Aji Pari. Kawéntenannyané prosés morfologis antuk pembubuhan komposisi inggih ipun: kruna satma papadan sané wénten ring saa téks lontar Aji Pari. Kawéntenannyané prosés morfofonemik basa Bali sané wénten ring saa téks lontar Aji Pari inggih ipun: (1) perubahan fonem vokal/semivokal--->/ng/, fonem /j, c, s/- -->/ny/, fonem /d, t/--->/n/, fonem /p,b/--->/m/, (2) penghilangan fonem /ê/ sane wénten ring morfem ma-, (3) penambahan fonem /k, t, l/ ring morfem {pa-}, (4) pergéséran fonem antuk pangiring (-an), pangiring (-é) miwah (5) Zéro (Ø) ring morfem (ma-), (pa-), (ka-), (sa-), (a-). Kapolihang kasuksman prosés morfologis marupa manyihnayang parilaksana mangda ngasilang, nyihnayang parilaksana majeng ring wentuk lingganyané miwah sané lianan. Ngenénin indik kawigunan téks lontar Aji Pari puniki kakepah dados kalih inggih ipun kawigunan ring upakara miwah kawigunan anggén nincapang sradha bhakti.
Unteng Wicara: Prosés Morfologis, Saa, Lontar Aji Pari
| Item Type: | Thesis (Other) |
|---|---|
| Subjects: | P Language and Literature > PL Languages and literatures of Eastern Asia, Africa, Oceania |
| Depositing User: | Unnamed user with username isma |
| Date Deposited: | 21 Oct 2025 01:44 |
| Last Modified: | 21 Oct 2025 01:44 |
| URI: | http://repository.uhnsugriwa.ac.id/id/eprint/558 |

